مستند «ناوالنی» ساخته دانیل روهیر فیلم تحسین‌شده‌ای است که جایزه تماشاگران جشنواره ساندنس و اسکار بهترین مستند در نود و پنجمین دوره جوایز آکادمی را به خانه برد؛ فیلمی که داستان مسمومیت الکسی ناوالنی، مشهورترین مخالف پوتین را به تصویر می‌کشد.

ناوالنی که به مخالفت آشکار با پوتین و سیاست‌های او می‌پرداخت، خشم دستگاه حکومتی روسیه را برانگیخت. در یک سفر با سم مهلکی قصد جانش را داشتند اما بخت با او یار شد و با درمان در آلمان زنده ماند؛ هرچند بعدتر با بازگشت به روسیه دستگیر شد و مدتی بعد، زمانی که به نظر می‌رسید با یک زندانی نزدیک به پوتین در غرب معاوضه خواهد شد، دولت روسیه خبر مرگش را در زندان منتشر کرد. فیلم پیش از مرگ او ساخته شده و از ابتدای سوء‌قصد تا بازگشتش به روسیه را در بر می گیرد، زمانی که پس از درمان در آلمان، مدتی آن‌جا ماند و با ویدئوهایی جنجالی داستان مسموم شدنش را به گوش جهانیان رساند.

فیلم با یک سوال شاید کلیشه‌ای شروع می‌شود: فیلم‌ساز از او می‌پرسد اگر به دست دولت روسیه به قتل برسد، چه پیامی برای مردم روسیه دارد؟

ناوالنی این سوال را پاسخ نمی‌دهد و به شکلی به کلیشه‌ای بودن آن اشاره می‌کند. اما فیلم با همین سوال به شکل دیگری پایان می‌یابد: ناوالنی می‌گوید پیامش این است که نباید از پا افتاد و باید ادامه داد. حالا با مرگ مشکوک او در زندان که همسرش آن را قتل نامیده، پایان فیلم تلخ‌تر به نظر می‌رسد.

فیلم در واقع یک ژورنالیسم تحقیقی است که برای مدتی طولانی ادامه می‌یابد و به نتیجه می‌رسد. یک روزنامه‌نگار که در فیلم تأکید می‌شود هیچ ارتباطی با ام‌آی‌سیکس و سی‌آی‌ای ندارد، خود به تنهایی با به کارگیری سیستم‌های پیچیده و رشوه دادن به هکرها به اطلاعاتی دست می‌یابد و بر اساس آن می‌تواند چند نفری را که در آن پرواز و سپس برای مدتی طولانی ناوالنی را تعقیب کرده‌اند پیدا کند. فیلم هیجان و جذابیتش را از همین جا پیدا می‌کند: روزنامه‌نگار به اسامی و مشخصات آن‌ها می‌رسد و عکس‌های آن‌ها را روی تخته‌ای در اتاق نصب می‌کند. مشخص نیست چرا تصویر یکی از این اشخاص در همه تصاویر فیلم محو شده است، اما بقیه به وضوح دیده می‌شوند.

در صحنه‌ای فوق‌العاده، ناوالنی به تک‌تک این افراد زنگ می‌زند و خود را معرفی می‌کند. عکس‌العمل بلافاصله آن‌ها این است که تلفن را قطع می‌کنند، در نتیجه ناوالنی روشش را عوض می‌کند و این بار سعی دارد از یک جوک و ضرب‌المثل معروف بر اساس دست گذاشتن روی حماقت افراد استفاده کند. این بار خود را کس دیگری معرفی می‌کند و یکی از قاتلان، به شکل احمقانه‌ای او را با یک مامور اشتباه می‌گیرد و به سوالات او درباره نحوه تعقیب و مسموم کردن ناوالنی پاسخ می‌دهد. این‌جاست که ناوالنی و همراهانش بی‌سر و صدا خوشحالی خود را در پشت خط تلفن نشان می‌دهند و تماشاگر شاهد صحنه‌ای است تاریخی: یک قاتل درباره نقشه قتل توضیح می‌دهد.

پوتین در طول کنفرانس‌های خبری خود نام ناوالنی را بر زبان نمی‌آورد تا او را ظاهرا بی‌اهمیت جلوه دهد. او را تنها «شخص» یا «همان شخصی که گفتید» می‌خواند و در یک کنفرانس تلاش برای مسموم کردن او را مسخره می‌کند. پس از آن، ناوالنی فرصت مناسبی پیدا کرد تا ویدئوی حرف زدن با یکی از قاتلان را پخش کند؛ ویدئویی که به سرتیتر خبرهای رسانه‌ها تبدیل شد و صدها میلیون بازدیدکننده داشت. فیلم در انتها به ما می‌گوید مدت‌هاست از آن قاتل ساده‌لوح به دام‌افتاده در پشت خط تلفن خبری نیست و تماشاگر می‌تواند این نتیجه‌گیری را داشته باشد که این شخص کشته شده است.

با آن که برخی حرف‌ها و سخنرانی‌های ناوالنی ممکن است قهرمانانه به نظر برسند، اما در مجموع فیلم تصویری انسانی از او ارائه می‌کند و سعی دارد از اغراق پرهیز کند. نمایش او در کنار همسر و فرزندانش، به تصویر وجه انسانی او کمک می‌کند. بازگشت او به روسیه هم پیش از آن که عملی قهرمانانه به نظر برسد، در طول فیلم شکلی طبیعی به خود می‌گیرد، هرچند تماشاگر حالا می‌داند که این بازگشت به قیمت جان او تمام شد و در واقع حاصل یک محاسبه اشتباه بود: جایی از فیلم ناوالنی می‌گوید او در روسیه مشهور شده بود و به همین دلیل فکر نمی‌کرد که دولت روسیه به دلیل این شهرت، قصد جانش را داشته باشد، اما فیلم‌ساز به او یادآوری می‌کند که محاسبات او اشتباه بوده چرا که آن‌ها سعی کردند او را از طریق مسمومیت بکشند.

در انتهای فیلم هم به نظر می‌رسد ناوالنی باز همین اشتباه را مرتکب می‌شود و به روسیه بازمی‌گردد؛ جایی که فیلم جمعیت مشتاقی را در انتظار او به نمایش می‌گذارد، اما ناوالنی به محض ورود بازداشت می‌شود. دوربین فیلم‌ساز این بازداشت را ثبت می‌کند در حالی که پلیس به او می‌گوید اگر مقاومت کند، به زور متوسل خواهند شد.

یولیا، همسر او در این صحنه حضور چشم‌گیری دارد و در انتها هم این صحنه با حرف‌های او تمام می‌شود. او در طول فیلم هم حضور پررنگی دارد. جدا از روایت زندگی شخصی ناوالنی، با تأثیر این زن بر کارهای این مخالف شناخته‌شده روبه‌رو هستیم، زنی که پس از مرگ ناوالنی، شاید به پرچمدار مبارزه با فساد و قدرت‌طلبی پوتین تبدیل شود.